سامانه نیما چیست؟

آخرین بروزرسانی: ۷ مهر, ۱۴۰۲

برای عده زیادی هنوز این سوال مطرح است که سامانه نیما چیست و چرا بوجود آمده است؟ تغییرات شرایط سیاسی و اقتصادی کشور ناشی از فشار تحریم ها و تنشهای بین المللی از سال 1396 به بعد، منجر به وضع قوانین و محدودیتهای جدیدی در داخل کشور در حوزه واردات و صادرات شد. این قوانین و مقررات جدید باعث بوجود آمدن سوالات فراوان و سردرگمی بسیاری از فعالین حوزه بازرگانی خارجی شده است.

ما در این مقاله به سوالات زیر پاسخ میدهیم:

• سامانه نیما چیست؟
• سامانه سنا چیست؟
• سامانه سنا چه تفاوتی با سامانه نیما دارد؟
• نحوه کار با سامانه نیما چگونه است؟
• گروه های کالایی واردات چه هستند؟
• چه نوع ارزی به چه گروه کالایی تعلق میگیرد؟
• نحوه فروش ارز در سامانه نیما چگونه است؟
• صادرکنندگان و واردکنندگان درباره سامانه نیما چه باید بکنند؟

سامانه نیما چیست؟

از کنار هم گذاشتن حروف اول کلمات موجود در عبارت “نظام یکپارچه‌ی معاملات ارزی” واژه نیما بوجود می آید. اصطلاحا به آن سامانه نیما میگویند و یک سیستم ابداعی توسط بانک مرکزی برای نظارت بر بازار معاملات خارجی ارز در حوزه صادرات و واردات است.

به عبارت ساده در سامانه نیما بستری آنلاین فراهم شده است تا خرید و فروش ارز زیر نظر بانک مرکزی برای فعالین صادرات و واردات اتفاق بیفتد. علت این موضوع هم جلوگیری از خروج ارز بابت کالاها و مصارفی است که دولت آنها را برای کشور غیر ضروری میداند.

سامانه نیما چه کاربردی دارد؟

بحث بر سر این که تا چه حد سامانه نیما کارایی داشته و اینکه آیا اصلا اجرای چنین سیستمی صحیح بوده است یا خیر؟ همچنان ادامه دارد. در ادامه این مقاله به تحلیل این موضوع هم میرسیم. اما اجازه بدهید ابتدا دیدگاه دولت را بررسی کنیم. در تعریف ارائه شده توسط بانک مرکزی، سامانه نیما با هدف تسهیل تأمین ارز و ایجاد فضای ایمن برای خریداران و فروشندگان ارز در حوزه واردات و صادرات راه ‌اندازی شده است.

یعنی در سامانه نیما متقاضیان خرید ارز میتوانند تقاضای خود را در یک سیستم یکپارچه و نظارت شده، در اختیار فروشنده گان ارز قرار دهند. فروشندگان‌ ارز نیز میتوانند در همین سیستم اقدام به فروش ارز خود نمایند. در نتیجه بوسیله سامانه نیما، حجم معاملات ارزی خارجی که خارج از کانال نظارتی بانک مرکزی اتفاق می افتد، به شدت کاهش می یابد.

فعالین بخش بازرگانی میتوانند با مراجعه بـه سایت سامانه‌ جامع تجارت ایران تقاضای تامین ارز خود را جهت ثبت سفارشهای بانکی در سامانه نیما ایجاد کنند. مطابق با دستور العملی که حاصل همکاری بین بانک مرکزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت است، تقاضای تامین ارز ثبت شده بازرگانان بـه‌ صورت آنلاین و اتوماتیک بـه سامانه‌ نیما انتقال پیدا میکند.

بعد از اینکه تقاضای تامین ارز در سامانه نیما ثبت شد، صرافی ها تقاضای خرید ارز بازرگانان را مشاهده کرده و میتوانند پیشنهادات قیمتی خود را ارائه نمایند. البته اجرای صحیح همین پروسه تعریف شده توسط بانک مرکزی در سامانه نیما، تا به امروز اشکالات فراوانی داشته است که خود بصورت جداگانه جای بحث طولانی دارد.

سامانه سنا چیست؟

در کنار سامانه نیما سیستم نظارتی دیگری نیز به نام سامانه سنا یا سامانه ETS وجود دارد. این بار از کنار هم گذاشتن حروف ابتدای کلمات موجود در عبارت “سامانه نظارت ارز” واژه ابداعی “سنا” بوجود آمده است. و این سیستم برای نظارت بر معاملات ارزی داخل کشور طراحی شده است.

سامانه سنا سیستمی اسـت کـه مطابق با قوانین و مقررات بانک مرکزی، صرافی ها را موظف به ثبت معاملات ارزی روزانه خود در آن میکند. در صورت مشاهده هرگونه تخلفی از صرافی ها و یا خودداری از ثبت معاملاتشان، آن صرافی با برخورد بانک مرکزی مواجه می شود.

سامانه سنا نرخ های ارز را نیز بصورت روزانه به نمایش میگذارد. این سایت تمام قیمتهای صرافی‌ های مجاز را جمع‌ آوری و بررسی کرده و پس از محاسبه میانگین وزنی نرخ ها، نرخ روزانه ارز را در هر مورد نمایش می‌ دهد.

تفاوت سامانه سنا با سامانه نیما چیست؟

حواله های ارزی که در سامانه نیما عرضه می شود، در حقیقت همان پولی است که صادرکنندگان و یا بخشهای مختلف دولت در خارج از کشور به عنوان ارز حاصل از صادرات دارند. و آن را به صرافی ها می فروشند تا در اختیار واردکنندگان برای تهیه کالاها قرار گیرد. یعنی سامانه نیما هیچ ارتباطی با مردم عادی نداشته و فقط مختص فعالین حوزه صادرات و واردات و بازرگانان است.

اما سامانه سنا برای نظارت و ثبت و ضبط نرخ های معاملات خرید و فروش ارزی داخلی در کشور که توسط صرافی های مجاز صورت میگیرد، ایجاد شده است. بنابراین نرخ های ارائه شده در سامانه سنا، میتواند برای مصارف عمومی مردم عادی، مانند ارز مسافری، دانشجویی و درمان و تامین آن از طریق بازار آزاد و صرافی ها مورد استفاده قرار بگیرد. البته نرخ های اعلامی در سامانه سنا از نرخ بازار ازاد ارز پایین تر است.

توجه: لازم به ذکر است که در گذشته امکان ثبت نام افراد در سامانه سنا و دریافت 2200 دلار در هر سال به ازای ارائه کارت ملی وجود داشت. اما اکنون با توجه به بحران ارزی که بانک مرکزی با آن مواجه است، این امکان وجود ندارد.

کار با سامانه نیما چگونه است؟ (آموزش سامانه نیما)

برای آموزش سامانه نیما، که خودش زیر سامانه ای برای سامانه جامع تجارت است، پیشنهاد میکنیم دوره ثبت سفارش واردات زومین بازار را به عنوان یک اموزش کامل و جامع تهیه کنید. البته ما مقاله زیر را نیز در همین زمینه برای کمک به فعالین حوزه صادرات و واردات نوشته ایم.

مقاله پیشنهادی: راهنمای سامانه EPL و NTSW

در ادامه همین مقاله، قوانین گروه بندی تخصیص ارز کالاهای وارداتی و دستور العمل خرید و فروش ارز در سامانه نیما را نیز با هم بررسی میکنیم.

قوانین گروه بندی تخصیص ارز کالاهای وارداتی

بر اساس گروه بندی تخصیص ارز کالای وارداتی که از سوی دولت تصویب و اجرا شده، برای واردات کالا محدودیتهای زیادی بوجود آمده است. گروه های کالایی واردات در چهار گروه طبقه بندی شده اند که سه گروه اول به عنوان گروه های سه گانه کالاهای وارداتی، تحت شرایط خاصی مجوز واردات دارند. اما گروه چهارم جزو ممنوعات واردات تشخیص داده شده است.

بنابراین فعالین حوزه بازرگانی خارجی (مخصوصا واردکنندگان) لازم است که با مطالعه کتاب مقررات صادرات و واردات و مصوبه های مربوطه، از آخرین تغییرات گروههای کالایی و جزئیات نوع ارز تخصیص داده شده و رویه های کاری سامانه نیما مطلع باشند.

معرفی گروه های کالایی واردات

بر اساس قوانین گمرکی کشور گروه های کالای وارداتی به چهار گروه تقسیم میشوند:

گروه اول: کالاهای اساسی و ضروری

ارز دولتی که بسته به نوع کالا، برای دلار امریکا بین قیمت 3800 تا 4200 تومانی بود، تنها به گروه اول تعلق میگرفت. لازم به ذکر است که با توجه به محدودیت بانک مرکزی در تامین این سوبسید ارزی و وجود اشکالات فراوان، این نوع ارز اکنون دولتی حذف شده است.

این ارز توسط بانک مرکزی از محل درآمدهای حاصل از فروش نفت تامین میشد و در بین گروه های کالایی برای دریافت ارز، به کالاهایی که به عنوان کالای اساسی و ضروری تعریف شده بودند تخصیص می یافت.

گروه دوم: مواد اولیه، کالاهای واسطه ای و کالاهای سرمایه ای

دومین گروه از گروه های کالایی برای واردات، باید ارز مورد نیاز خود را از محل صادرات پتروشیمی ها، شرکتهای فولادی و شرکتهای معدنی دریافت کنند. این شرکتها باید به عنوان فروشنده، ارز خود را در سامانه نیما عرضه کنند. نرخ دلار برای گروه دوم نیز با سوبسید ارزی (مبلغی پایینتر از بازار آزاد) در نظر گرفته میشود و طبق نرخ اعلامی در سامانه نیما محاسبه میگردد.

در اوایل اجرای طرح، برخی از کالاهای گروه دوم حتی دلار 4200 تومانی نیز میگرفتند. اما به تدریج و با حذف سوبسید ارزی که دولت تخصیص داده بود، اکنون برخی از کالاهای گروه دوم، حتی شامل ارز نیمایی دارای سوبسید نیز نمی شوند. یعنی برخی از کالاهای گروه دوم باید در همان سامانه نیما ارز آزاد تهیه کنند! متقاضیان گروه دوم باید خودشان نیز صادر کننده باشند و به میزان پیمان ارزی (یعنی تعهد انتقال ارز حاصل از صادرات خود) مجاز به دریافت ارز میشوند.

گروه سوم: کالاهای مصرفی

گروه سوم باید ارز مورد نیاز خود را از محل درآمدهای ارزی حاصل از صادرات کالاهایی که صادر کنندگان آنها، ملزم به ارایه ارز خود در سامانه نیما نیستند، تامین کنند! در قانون نیز گفته شده که این کالاها با نرخ دلار 4200 تومانی به علاوه توافق بر سر پیمان صادراتی، تامین اعتبار می‌شوند!

در واقع وارد کنندگان سومین گروه از گروه های کالایی واردات، باید علاوه بر پرداخت هزینه نرخ دلار 4200 تومانی که قرار است دریافت کنند، بر سر قیمت خرید اظهارنامه صادراتی با صادرکننده نیز به توافق برسند.

اما به عنوان نتیجه، در عمل از آنجایی که صادرکننده الزامی به فروش ارز خود پایین تر از نرخ بازار آزاد ندارد، ارزی که برای گروه کالایی سوم به دست واردکننده می‌رسد، همان ارز با نرخ بازار آزاد خواهد بود! در واقع سومین گروه از گروه های کالایی وارداتی، امکان استفاده از سوبسیدهای ارزی دولت را ندارد.

گروه چهارم: کالاهای ممنوعه

تنها گروه های سه گانه کالاهای وارداتی که در بالا توضیح داده شد، مجوز واردات داشته و گروه چهارم جزو ممنوعات وارداتی تعریف شده است. بنابراین هیچ نوع ارزی هم به این کالاها تعلق نمیگیرد. به‌طور کلی باید بدانید که واردات حدود ۱۴۰۰ قلم کالا ممنوع شده است.

دستور العمل فروش ارز در سامانه نیما

فروش ارز در سامانه نیما برای سه دسته از صادرکنندگان و مطابق دستور العمل های بانک مرکزی امکان پذیر است. در واقع بانک مرکزی میخواهد از توان ایجاد درآمد ارزی صادرکننده، برای تامین ارز واردکننده استفاده کند. بانک مرکزی نظارت میکند و حلقه واسطه در این خرید و فروش ارز نیز صرافی ها هستند.

کدام صادر کنندگان میتوانند ارز خود را در سامانه نیما به فروش برسانند؟

صادرکنندگان کالا و خدمات می‌توانند در سه دسته زیر مبادرت به فروش ارز در سامانه نیما کنند:

1. صادرات قطعی: یعنی صادرکنندگانی که برای صادرات کالا دارای پروانه صادرات هستند.
2. پیش‌فروش: یعنی آن دسته از صادرکنندگان کالا که قبل از دریافت پروانه صادراتی مبادرت به فروش ارز خود می‌کنند.
3. صادرات خدمات؛ یعنی صادر کنندگانی که ارز حاصل از صادرات خدمات خود را به فروش میرسانند.

راهنمای خرید ارز از سامانه نیما

با کلیک بر روی لینک زیر میتوانید مراحل خرید ارز از سامانه نیما را بصورت کامل مشاهده کنید. در اینجا نیز خلاصه فرآیند را برایتان توضیح میدهیم.

دانلود PDF راهنمای خرید ارز از سامانه نیما

تامین ارز برای وارد کنندگان گروه 1 کالایی چگونه است؟

گروه 1 کالایی توسط خود دولت از محل درآمد های حاصل از فروش نفت تامین ارز میشود.

روشهای تامین ارز برای وارد کنندگان در گروه 2 و 3 چیست؟

وارد کنندگان گروه های کالایی 2 و 3 فقط از یکی از سه روش زیر میتوانند ارز مورد نیاز خود را تامین نمایند:

1. خرید ارز از سامانه نیما

وارد کنندگان جهت خرید ارز از صرافی‌های مجاز بانک مرکزی در سامانه نیما، ابتدا باید در فرم ثبت سفارش واردات، محل تأمین ارز را گزینه “خرید ارز از سیستم بانکی” انتخاب نماید.

و پس از ثبت سفارش با مراجعه به بانک تعیین شده در سیستم، اقدام به ثبت درخواست تخصیص ارز از نوع ارز بانکی (ارز نیمایی) کنند. پس از تأیید تخصیص ارز در بانک مرکزی و سپردن تعهد ورود کالا به کشور، امکان خرید ارز برای واردات در پرتال ارزی مهیا می‌شود.

2. استفاده از ارز حاصل از صادرات قطعی کالا

در این روش وارد کنندگان باید محل تأمین ارز در فرم ثبت سفارش را، گزینه “از محل صادرات” انتخاب کنند. و پس از ثبت سفارش با مراجعه به بانک تعیین شده در سیستم، اقدام به ثبت درخواست تخصیص ارز، از نوع “ارز اشخاص از محل صادرات” کند.

پس از تأیید تخصیص ارز در بانک مرکزی و سپردن تعهد ورود کالا به کشور، امکان تأمین ارز از محل صادرات با ارائه اطلاعات پروانه صادراتی به بانک عامل و ثبت آن در پرتال ارزی مهیا می‌شود.

3. استفاده از ارز موجود در سپرده ارزی

در این حالت لازم است تا بازرگان محل تأمین ارز در ثبت سفارش را، گزینه “از محل سپرده ارزی” انتخاب کند. و پس از ثبت سفارش باید با مراجعه به بانک تعیین شده در سیستم، اقدام به ثبت درخواست تخصیص ارز از نوع “ارز اشخاص از محل سپرده” نماید. پس از تأیید تخصیص ارز در بانک مرکزی و سپردن تعهد ورود کالا به کشور، امکان تأمین ارز در پرتال ارزی مهیا می‌شود.

سخن پایانی: دانش بازرگانی فراتر از کار با سامانه نیما

در پایان امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد. لطفا برای انجام هرگونه نقل و انتقالات ارزی در شرایط پیچیده فعلی، از مشاورین آگاه در حوزه تراکنشهای مالی بین المللی (مانند صرافی ها و برخی دلالان ارزی معتبر) استفاده کنید تا متضرر نشوید. اما دقت کنید که دانش بازرگانی بین الملل برای تجار بسیار فراتر از کار با سامانه نیما و دانستن دستور العمل خرید و فروش ارز در این سامانه است.

ریسک تجارت خارجی محدود به تراکنش های مالی بین المللی نمیشود. بزرگترین ریسک در تجارت خارجی این است که بدون دانش و مهارت کافی و بدون آموزش وارد این عرصه بشوید. پیشنهاد میکنیم یک مسیر مطالعاتی و آموزشی علمی و کاربردی برای خودتان در جهت یادگیری اصولی صادرات و واردات طراحی کنید. اگر نمیدانید از چه محتوای آموزشی باید استفاده کنید، مقاله مقایسه دوره های بازرگانی را بخوانید.

ادامه مسیر مطالعه…

دو مطلب پیشنهادی زیر میتواند جهت ادامه مسیر مطالعه برای شما مفید باشد:

• مراحل ترخیص کالا از گمرک
• اصطلاحات گمرکی
• مارکتینگ پلن در بازرگانی خارجی

سوالات متداول

سامانه نیما با سامانه سنا چه فرقی دارد؟

سامانه نیما مخصوص بازرگانان فعال در تجارت خارجی یعنی صادرکنندگان و واردکنندگان است. اما سامانه سنا برای اعلام نرخ ارز بابت معاملات ارزی داخلی است.

صادرکننده چگونه باید ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما بفروشد؟

صادرکننده میتواند به سه حالت ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما بفروشد. حالت اول صادرات قطعی کالا، حالت دوم پیش فروش قبل از دریافت کوتاژ صادراتی و حالت سوم صادرات خدمات.

وارد کننده چگونه باید ارز مورد نیاز خود را از سامانه نیما بخرد؟

واردکننده میتواند به روش خرید از صرافی، تهاتری و استفاده از سپرده ارزی اقدام کند.

تخصیص ارز برای گروه های کالایی واردات چگونه است؟

گروه اول از محل درآمد ارزی حاصل از فروش نفت که البته اکنون متوقف شده است. گروه دوم از محل صادرات پتروشیمی ها، شرکتهای فولادی و شرکتهای معدنی که بعضا ارز با سوبسید نیمایی ولی اکثرا ارز آزاد است. گروه سوم نیز صرفا ارز آزاد در سامانه نیما.