صادرات به افغانستان

آخرین بروزرسانی در: 1403/08/09

صادرات به افغانستان این کشور جنگ زده و درگیر بحران های متوالی، سرزمین مردم مظلوم آتش و اشک و خون! سرزمینی تحت حکومت طالبان! افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. این کشور طی هفتاد سال اخیر جز در برخی دهه‌ها روی صلح و آرامش را هرگز به خود ندیده است. افغانستان دارای وضعیت نامناسبی از نظر راه‌های ارتباطی است؛ اما هیچکدام از این موانع باعث توقف صادرات از ایران به افغانستان نشده است.

نکته جالب توجه این است که حتی در بدترین شرایط جنگ‌های داخلی در افغانستان، ارتباطات بازرگانی بین دو کشور ایران و افغانستان همواره ادامه داشته و بازارگانان ایرانی صدها میلیون دلار انواع کالا و نیز خدمات را به افغانستان صادر کرده‌اند؛ این کشور همیشه به برخی از کالاها و خدمات ایران نیاز دارد و این نیاز تابع شرایط خاص مثل جنگ یا بحران‌های سیاسی نیست. در این مطلب با فرصت‌ها و چالش‌های صادرات به افغانستان آشنا می‌شویم.

آنچه بازرگانان باید درباره اقتصاد کشور افغانستان بدانند

سال‌ها جنگ و بی‌ثباتی سیاسی، کشور افغانستان را ویران و وابسته به کمک‌های خارجی کرده است. براساس اطلاعات بانک توسعه آسیا (ADB) منبع اصلی درآمد در افغانستان کشاورزی است. این کشور در سال‌های پر باران و ماه‌هایی که آتش جنگ‌ها فروکش می‌کند، آنقدر محصولات کشاورزی و فرآورده‌های غذایی را تولید می‌کند تا بتواند مردم خود را تامین کند. این تولیدات در حدی هست که مازاد آن نیز به کشورهای دور و نزدیک از جمله ایران صادر می‌شود.

عمده محصولات غذایی تولیدی در افغانستان عبارتند از: ذرت، برنج، جو، گندم، سبزیجات، میوه‌جات و آجیل. در افغانستان صنعت بر زراعت و تولیدات خام دامداری استوار است. پرورش گوسفند نیز در این کشور بسیار سودآور است. عمده صادرات افغانستان محصولات گوسفندی، پشم و پوست‌های بسیار باارزش هستند. افغانستان سرزمینی غنی از نظر منابع طبیعی است. ذخایر معدنی و سنگ‌های قیمتی متعدد و همچنین گاز طبیعی و ذخایر نفت این کشور دست نخورده و بلااستفاده باقی مانده‌اند.

برخی از این منابع مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند، درحالی‌که بیشتر آن‌ها بهره برداری نشده‌اند و زیرساخت مناسب نیز برای بهره‌برداری از این منابع وجود ندارد. در ادامه برخی از اطلاعات اقتصادی، فرهنگی و جمعیتی کشور افغانستان را بر اساس اطلاعات بانک جهانی و برخی بنیادهای جهانی دیگر با هم مرور می‌کنیم.

اطلاعات اقنصادی و تجاری افغانستان

• واحد پول: افغانی (AFN)
•  سال مالی افغانستان: 21 دسامبر تا 20 دسامبر
• سازمان‌های عضو: WTO، SAARC، ECO و SCO (عضو ناظر)
• گروه کشوری: در حال توسعه، در حال ظهور با اقتصاد کم‌درآمد
• تولید ناخالص ملی: 19.81 میلیارد دلار (برآورد 2021)
• رتبه تولید ناخالص داخلی: 113 در جهان
• تولید ناخالص داخلی سرانه: 508.8 دلار (برآورد 2021)
• رتبه سرانه تولید ناخالص داخلی: 177 در جهان
• تولید ناخالص داخلی بر اساس بخش: بخش کشاورزی 23 درصد، بخش صنعت 21.1 درصد و بخش خدمات 55.9 درصد
• نرخ تورم: 4.5 درصد (برآورد 2020)
• بدهی خارجی ناخالص: 2.84 میلیارد دلار
• نرخ اشتغال: 42 درصد
• صنایع اصلی تولید: منسوجات، صابون، مبلمان، کفش، کود، پوشاک، محصولات غذایی، نوشیدنی‌های غیر الکلی و آب معدنی، سیمان، فرش دستبافت، گاز طبیعی، زغال سنگ و مس
• شرکای اصلی صادرات افغانستان: امارات متحده عربی، پاکستان، هند، آمریکا، چین، ترکیه، آلمان، دانمارک، عربستان و اردن
• شرکای اصلی واردات افغانستان: ایران، پاکستان، امارات، هند، چین، آمریکا، ازبکستان، قزاقستان، ترکیه، روسیه و مالزی
  اطلاعات فرهنگی، جغرافیایی و جمعیتی عراق
• پایتخت: کابل
• زبان‌های اصلی: پشتو و فارسی دری
• جمعیت: 39 میلیون 767 هزار و 414 نفر (2021)
• دین: 99.7 اسلام
• حکومت فعلی: حکومت اسلامی افغانستان
• گروه‌های قومی: 42 درصد پشتون، 27 درصد تاجیک، 9 درصد هزاره، 9 درصد ازبک، 4 درصد ایماق، 3 درصد ترکمن، 2 درصد بلوچ و 4 درصد دیگر گروه‌های قومی
• نیروی کار: 14 میلیون و 450 هزار نفر
• نیروی کار بر اساس حرفه: کشاورزی 44.3 درصد، صنعت 18.1 درصد و خدمات 37.6 درصد
• جمعیت زیر خط فقر: 54.5 درصد (2016)
• مساحت: ۶۵۲٬۸۶۴ کیلومتر مربع
• کشورهای همسایه: ایران، چین، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان
• تقسیمات کشوری: 34 ولایت (استان) و حدود 400 ولسوالی (شهرستان)
• شهرهای بزرگ براساس جمعیت: کابل، قندهار، هرات، مزارشریف، کندوز و جلال‌آباد

صادرات افغانستان به سایر کشورها

بر اساس آمار سال 2020 میزان صادرات افغانستان به سایر نقاط جهان 1,245,893,000 دلار بالغ بر 1.2 میلیارد دلار بوده است. نقشه صادرات افغانستان به سایر کشورها را در تصویر فوق مشاهده میکنید.

این مقاله را هم بخوانید: چرا لیست خریداران خارجی به درد صادرات نمیخورد؟

بزرگترین مقاصد صادراتی افغانستان

کشورهایی که در سال 2020 بیشترین واردات از افغانستان را داشته اند عبارتند از:

1. پاکستان(41.6%)
2. هند(41%)
3. چین(4.4%)
4. عربستان(2.2%)
5. ترکیه(2.2%)
6. اردن(1.5%)
7. آمریکا(1.4%)
8. آلمان(1.4%)
9. ایتالیا(0.6%)
10. کانادا(0.3%)

مهمترین اقلام صادراتی افغانستان به سایر کشورها

بیشترین کالاهایی که افغانستان به سایر نقاط جهان در سال 2020 صادر کرده است عبارتند از:

1. میوه و آجیل خوراکی؛ پوست مرکبات یا خربزه
2. مروارید طبیعی یا پرورشی، سنگ های قیمتی یا نیمه قیمتی، فلزات گرانبها، فلزات روکش شده. . .
3. سبزیجات خوراکی و ریشه ها و غده های خاص
4. کتان
5. لاک صمغ ها، رزین ها و سایر شیره ها و عصاره های گیاهی
6. قهوه، چای، ماته و ادویه جات ترشی جات
7. سوخت های معدنی، روغن های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها؛ مواد قیری؛ معدنی . . .
8. دانه های روغنی و میوه های روغنی؛ غلات، دانه ها و میوه های مختلف؛ صنعتی یا دارویی . . .
9. نمک؛ گوگرد؛ خاک و سنگ؛ مواد گچ کاری، آهک و سیمان
10. آهن و فولاد

آمار صادرات به افغانستان از سایر کشورها (واردات افغانستان)

افغانستان در سال 2020 میزان 8,721,753,000 دلار یا به عبارت ساده تر 8.7 میلیارد دلار واردات از سایر نقاط جهان داشته است. نکته قابل توجه رتبه اول تا سوم ایران، امارات و پاکستان بوده، و بر خلاف بسیاری دیگر از کشورها، واردات از چین در رتبه هشتم آمارهای افغانستان قرار دارد. نقشه واردات افغانستان از دیگر کشورها را در شکل فوق میبینید.

مهمترین کشورهای صادرکننده به افغانستان

مهمترین صادرکنندگان کالا به افغانستان در سال 2020 کشورهای زیر هستند:

1. ایران 20%
2. امارات 19%
3. پاکستان 10%
4. هند 9.8%
5. امریکا 7.7%
6. قزاقستان 7.1%
7. ازبکستان 6.5%
8. چین 5.7%
9. ترکیه 2.4%
10. روسیه 1.8%

مهمترین گروه های کالایی صادرات به افغانستان

مهمترین گروه های کالایی صادر شده به افغانستان در سال 2020 عبارتند از:

1. ماشین آلات و تجهیزات الکتریکی و قطعات آنها؛ ضبط کننده و تولید کننده صدا، تلویزیون. . .
2. محصولات صنعت آسیاب; مالت؛ نشاسته؛ اینولین؛ گلوتن گندم
3. تنباکو و جایگزین های تنباکوی تولیدی
4. وسایل نقلیه غیر از راه آهن یا تراموا و قطعات و لوازم جانبی آنها
5. سوخت های معدنی، روغن های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها؛ مواد قیری؛ معدنی . . .
6. ماشین آلات، لوازم مکانیکی، راکتورهای هسته ای، بویلرها؛ بخش هایی از آن
7. آهن و فولاد
8. غلات
9. قند و شکر و شیرینی
10. چربی ها و روغن های حیوانی یا گیاهی و فرآورده های برش آنها چربی های خوراکی آماده؛ حیوان . . .

سهم ایران از صادرات به افغانستان

ایران و افغانستان همواره روابط سیاسی و اقتصادی مطلوبی داشته اند. اما کشور ما هنوز به پتانسیل صادراتی خود برای بازار افغانستان دست نیافته است. در ادامه این مقاله دلایل این موضوع را هم تحت عنوان “موانع صادرات به افغانستان” بررسی خواهیم کرد. در ابتدا آمار صادرات ایران به افغانستان را در سالهای اخیر مرور میکنیم:

1. سال 1400 میزان 1،387،522،723 دلار
2. سال 99 میزان 2،305،557،447 دلار
3. سال 98 میزان 2،324،326،338 ذلار
4. سال 97 میزان 2،968،787،609 دلار
5. سال 96 میزان 2،783،969،395 دلار
6. سال 95 میزان 2،458،333،082 دلار

صادرات به افغانستان در سال 1399

افغانستان درسال 1399 پنجمین بازار صادراتی ایران بوده است. این یعنی افغانستان با وجود تمامی مشکلات داخلی و چالش‌های بازرگانی، همچنان یکی از برترین مقصدهای صادراتی برای کالاهای ایرانی است. برای آگاهی از استقبال مردم افغانستان از کالاهای ایرانی و میزان فعالیت بازرگانان ایرانی در این کشور نیز کافی است بدانیم که ایران در حدود 30 تا 35 درصد از کل بازار افغانستان را طی دو سه سال اخیر در اختیار داشته است. همچنین آمار صادرات به افغانستان از نظر ارزش در سال 1399 در حدود 2 میلیارد و 306 میلیون دلار بوده است.

صادرات به افغانستان در سال 1400

دو عاملی که تنها برای مدتی کوتاه توانستند بر روند صادرات به افغانستان سایه بیندازند، یکی دوران اوج همه‌گیری کرونا بود و دیگری تسلط مجدد طالبان بر افغانستان بود. اما با وجود همه این اتفاق‌ها، صادرات به این کشور از سوی ایران در سال 1400 بالغ بر 1.3 میلیارد دلار است.

پتانسیل صادرات ایران به افغانستان

مهمترین کالاهای دارای پتانسیل صادراتی به افغانستان را در جدول و نمودار زیر مشاهده میکنید:

در نمودار زیر هم اقلام صادراتی ایرانی به افغانستان که دارای بیشترین پتانسیل کاری هستند را مشاهده میکنید:

کالاهای ایرانی مورد استقبال از سوی خریداران در افغانستان

توافق‌های اخیر بین طرف‌های ایرانی و افغانستانی در زمینه‌های اقتصاد و بازرگانی باعث شده است صادرات به افغانستان در حکومت جدید این کشور از سر گرفته شود. یکی از نکات مهم درباره افغانستان این است که به‌دلیل تلاش‌های مردم این کشور در زمینه‌های مختلف تولید از کشاورزی و دامداری تا نساجی و صنایع دستی و باغداری، همچنان نشانه‌هایی از پیشرفت اقتصادی در افغانستان دیده می‌شود و نرخ تورم افغانستان نیز زیر 5 درصد بوده است.

کشور افغانستان همچنین در زمینه کالاهای خرد و کالاهای غیر معدنی و نفتی یکی از خریداران بزرگ انواع کالاها از ایران بوده است. پرطرفدارترین و بیشترین صادرات به افغانستان در شکل صادرات به افغانستان با سرمایه کم از انواع صادرات میوه خشک به افغانستان، صادرات روغن نباتی به افغانستان و صادرات رب گوجه فرنگی به افغانستان بوده است. خریداران در بازار افغانستان تاکیدات شدید برروی بسته‌بندی‌های لوکس ندارند. برخی از مهم‌ترین اقلام وارداتی افغانستان از ایران عبارتند از:

• محصولات کشاورزی : توتون و تنباکو، سیب زمینی، سیب تازه، غلات، تخم سبزیجات، کنجد، فلفل، دانه لوبیا، دانه آفتابگردان، ذرت
• محصولات غذایی : انواع روغن‌های گیاهی و حیوانی، انواع نان، شیرینی، رب گوجه فرنگی، مکمل غذایی
• انواع حیوانات زنده : شتر، بز، گوسفند و گاو
• کالاهای برقی و مکانیکی : هیترهای برقی، • انواع تجهیزات پزشکی و تجهیزات تصویربرداری
• کالاهای معدنی : سیمان، میکا، گچ، سنگ مرمر، قلع، چدن، آهن و فولاد
• مواد اولیه صنایع : سیم و مفتول، تجهیزات ساختمانی کابل، میله‌های آهنی، شیشه و مواد پلاستیکی، نخ
• کالاهای مصرفی : ظروف پلاستیکی، بلورجات، شوینده‌ها، فرش، کف‌پوش‌های غیر مخملی، برخی قطعات خودرو،

مزایای صادرات به افغانستان

وجود مرز زمینی مشترک، در کنار نزدیکی فرهنگی و مذهبی و زبانی برخی از مهم‌ترین مزایای صادرات به افغانستان هستند. تقریبا بیشتر بازرگانان اهل افغانستان و خریداران کالاهای ایرانی به زبان فارسی مسلط هستند. این امر باعث ایجاد درک مشترک درباره موضوعات مختلف مرتبط با کالاها و مسائل مربوط پرداخت‌ها می‌شود.

افتتاح راه‌آهن خواف- هرات نیز در دولت حسن روحانی می‌تواند ظرفیت بزرگی از ترانزیت و تبادلات را برای تجار ایران و افغانستانی ایجاد نماید. تا کنون 140 کیلومتر از این خط افتتاح شده و 85 کیلومتر آن هنوز باقی مانده است. این خط به عنوان ششمین خط آهن مرزی ایران با همسایگان به شمار میرود.

مردم افغانستان نیز از کالاهای ایرانی استقبال می‌کنند و با وجود وقایع اخیر افغانستان جابجایی قدرت و حضور مجدد صالبان)، شرایط رقابت در این بازار آسان‌تر شده است. بنابراین بازارگانانی که بتوانند با چالش‌های فعلی کنار بیایند، آینده خوبی در این بازار خواهند داشت.

دو مقاله پیشنهادی مرتبط: صادرات بدون سرمایه و بروکری در صادرات

تنوع گذرگاه‌های مرزی ایران و افغانستان

خط مرزی بین ایران و افغانستان بر اساس سالنامه آماری کشور در سال 1386 در حدود 945 کیلومتر است. در واقع افغانستان پس از کشورهای عراق و ترکمنستان، طولانی‌ترین خط مرزی را بین همسایگان ایران با ایران دارد. این مرز از منطقه دهانه ذوالفقار در شمال تا منطقه ملک سیه کوه در جنوب ادامه دارد. در حال حاضر بخش اعظم مسئولیت ایمنی مرزهای دو کشور برعهده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران است. مهمترین گذرگاه‌های مرزی فعلی ایران و افغانستان عبارتند از:

• دوغارون در شهرستان تایباد خراسان رضوی
• یزدان در خراسان جنوبی
• زابل در سیستان و بلوچستان

سهم ایران از بازار افغانستان

در اولین سال ورود به بازار افغانستان، میزان صادرات ایران به افغانستان چیزی در حدود یک میلیارد دلار بود. در سال 91-92 صادرات ما به این کشور به ۳ میلیارد دلار افزایش یافت. اکنون نیز چیزی در حدود 2 میلیارد دلار است.

حجم واردات کالا به افغانستان نیز در هر سال حدود ۶ تا ۷ میلیارد دلار است. بنابراین شرایط صادرات ایران به افغانستان نسبتا خوب است و بخش قابل‌توجهی از بازار کالایی کشور افغانستان دراختیار ما قرار دارد. (حدود 30% تا 50% در سالهای مختلف) اما در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی به افغانستان هنوز جای کار زیادی وجود دارد.

صادرات خدمات فنی و مهندسی به افغانستان

کشور افغانستان با جمعیت ۴۰ میلیون نفری نیاز شدیدی به توسعه زیرساخت‌های صنعتی دارد. بتابراین فرصت‌های صادراتی قابل‌توجهی در بخش صادرات خدمات فنی و مهندسی به همراه انتقال دانش فنی برای ما ایران فراهم است. یکی از ابزارهای معرفی خدمات فنی و مهندسی کشورمان شرکت کردن در نمایشگاههای تخصصی این حوزه است.

ریسک‌های صادرات به افغانستان را بشناسید

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در صادرات فرامرزی به‌ویژه در قاره آسیا، چالش امنیت است و این چالش در مورد کشوری مانند افغانستان بیش از پیش حس می‌شود. پس از ناآرامی‌های اخیر کشور افغانستان، دولت جدید این کشور قول داده است به تعهدات امنیتی در زمینه صادرات و واردات پای‌بند بماند اما بازرگانان باید در این زمینه بسیار هوشیار باشند و تمامی هماهنگی‌های ممکن را با سازمان‌های ذی‌ربط انجام دهند.

بحث ضعف زیرساختهای تجاری دو کشور نیز یکی دیگر از خطرات است. زیرساخت‌های صادراتی در مرزهای شرقی ایران و افغانستان بسیار ضعیف است. بنابراین تجار ایرانی در هنگام انجام مراودات بازرگانی با این کشور باید با احتیاط عمل کنند.

یکی دیگر از چالش‌های صادرات به افغانستان عدم شناخت صحیح از شرایط بازار و نیازهای بازارها در افغانستان است. بنابراین به بازرگانان پیشنهاد می‌شود پیش از ورود به این بازار حتما تحقیقات کافی درباره بازارهای افغانستان  در زمینه هریک از کالاهای صادراتی را انجام دهند

چالش نهایی صادرات به کشور افغانستان در دوران حاضر میزان توافق‌های اقتصادی و ابهامات در قوانین وارداتی این کشور با حضور دولت فعلی افغانستان (یعنی ظالبان) است. البته دو کشور ایران و افغانستان در حال برطرف کردن این موانع هستند.

مراحل و مجوزهای صادرات به افغانستان

صادرات و فروش کالا در کشورهای خارجی از جمله افغانستان، فعالیتی سودآور است. البته به شرطی که تاجر ایرانی با دانش تجارت خارجی، مراحل صادرات، مجوزها و قوانین صادرات به افغانستان آشنایی داشته باشد. بنابراین بازرگانان قبل از هر کاری باید آموزش ببینند. بی شک تاجر امروزی باید قبل از هر چیز بزرگترین مانع صادراتی یعنی ضعف دانش تجارت خارجی خود را برطرف کند.

محتوای آموزشی پیشنهادی ما : دوره جامع صادرات و واردات

در اینجا برخی از مهم‌ترین مراحل صادرات به افغانستان را با هم مرور می‌کنیم:

• تاسیس شرکت و افتتاح حساب بانکی (در صورت امکان داشتن دفتر، انبار و … در افغانستان)
• دریافت کارت بازرگانی از اتاق بازرگانی
• تحقیق درباره پتانسیل‌های وارداتی افغانستان
• تحقیق درباره پتانسیل‌های صادرات انواع کالای ایرانی به افغانستان
• اخذ مجوزهای مورد نیاز برای هر دو کشور مبدا و مقصد (مجوز بهداشت، استاندارد و …)
• آشنایی با نحوه بازاریابی برای صادرات کالا به کشور افغانستان
• ارسال پیش‌فاکتور برای خریداران افغانی
• تعیین شرایط معامله با تاجران افغانی شامل حمل، بیمه، ضمانت نامه بانکی برای پیش پرداخت
• ثبت اطلاعات اظهارنامه صادراتی در گمرک
• آگاهی از تعرفه صادرات به افغانستان
• محاسبه هزینه‌های صادرات به افغانستان از جمله محاسبه عوارض گمرکی

نتیجه گیری: پیش‌بینی‌ها درباره آینده صادرات به افغانستان

افغانستان از نظر اقتصادی و نیز از نظر شرایط تولید حتی در بخش کشاورزی، روزهای خوبی را سپری نمی‌کند. بنابر اطلاعات فایننشیال تایمز، تسلط مجدد طالبان، خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان و کاهش شدید کمک‌های مالی به افغانستان باعث افزایش ضعف‌ها و شکنندگی اقتصاد این کشور شده است.

افغانستان در حال حاضر فقیرترین کشور آسیایی است و بنابر اطلاعات بنیاد UNDP آمریکا درآمد سرانه در افغانستان احتمالا از حدود 500 دلار به 350 دلار سقوط کند. آن‌چه در این بین روشن است، افزایش نیاز کشور و مردم افغانستان به کالاهای وارداتی است و این یعنی فرصتی بسیار عالی برای بازرگانان ایرانی؛ چه آن‌ها که در این بازار حضور داشته‌اند و چه آن‌ها که می‌خواهند در این بازار به تازگی سرمایه‌گذاری کنند.

بنابر نظر همه کارشناسان اقتصاد و بازرگانی هر شرایطی که در فضای سیاسی افغانستان پیش بیاید و حتی در صورت جابجایی دوباره قدرت در عرصه سیاست در این کشور، هیچگاه روابط بازرگانی و صادرات و واردات بین ایران و افغانستان متوقف نمی‌شود. این نکته‌ای است که در چند دهه اخیر به اثبات رسیده است. بازرگانان ایرانی همواره از زمره برترین تامین‌کنندگان انواع کالا در بازارهای افغانستان در مناطق مختلف این کشور بوده‌اند و بی‌شک این برتری با هوش و درایت بازرگانان ایرانی پایدار خواهد بود.

ادامه مسیر مطالعه…

در ادامه ممکن است مقالات زیر نیز برای شما جذاب باشند:

• صادرات به عراق
• صادرات به چین
• صادرات به تایوان
• صادرات به ارمنستان
• صادرات به ترکیه

در انتها میتوانید سوالات یا نظرات خودتان را در قسمت دیدگاه های مقاله بیان کنید.